Omwegen-23

TURQUOISE : Spirit of the Southwest

In mijn kindertijd vormden blauw en groen vloekende kleuren als ze samen werd gebruikt. Een halve eeuw later ziet niet alleen de wereld er anders uit, maar gelukkig zijn er sindsdien veel vastgeroeste ideeën op de helling gegaan. Waar mijn voorkeur voor turquoise vandaan komt blijft gissen. Wat ik me kan herinneren uit mijn jeugd – in relatie tot dit kleurgebruik – is, dat ik graag blauwe en groene kleurpotloden tegen elkaar duwde en zo tekeningen maakte. Maar misschien doen alle kinderen dat.

De meer dan hechte band met zowel de kleur turquoise als met het minerale gesteente is ontstaan in 1989 tijdens de eerste reis naar het zuidwesten van de USA. New Mexico is de staat waar wij onze eerste voet op Amerikaanse bodem zetten en die eerste indrukken zijn nog steeds vooral gekoppeld aan de structuur van de adobe huizen en de turquoise of blauwe deuren en raamkozijnen.

Op een gemiddelde hoogte van ca. 2000 meter zorgt zonlicht ervoor dat elke kleur een intensiteit krijgt die we in Nederland niet kennen. Alsof er lichtschakelaars in elke kleur zitten. In New Mexico staan die schakelaars altijd aan, zelfs als de hemel bewolkt is (in Nederland onmogelijk) en dat licht zorgde er mede voor dat (wij) mijn grote vriend en reisgenoot en ik onze harten destijds gelijk aan het Zuidwesten van de USA verloren. 

Sculpture : Bill Worrell                                                                                                          My boots

Van elke reis door het zuidwesten hebben we door de jaren heen telkens een klein kunstwerk of aandenken meegebracht waarin turquoise – kleur of mineraal – is verwerkt. Voor ons gevoel nemen we op deze manier een stukje van de ziel van New Mexico mee naar de plek waar we in Nederland wonen. Elk vertrek in huis en zelfs de tuin heeft daardoor in de loop van de tijd zijn eigen turquoise accenten gekregen.

Cerrillos Turquoise

Wetenschappelijk is vastgesteld dat Turquoise als mineraal niet meer is dan een gelukkige combinatie van koper en aluminium-fosfaat. Het wordt voornamelijk gevonden in zeer droge en woestijngebieden waar grondwater met koper erin zich via scheuren een weg baant in rotsen en zich daar afzet. Aluminiumrijk, vulkanisch of sedimentair gesteente bepaald de kleurvariatie van turquoise. Van blauw tot varianten van groen en geelachtig grijs. 

De verschillende soorten en kleuren van turquoise leerden we in de loop der jaren herkennen en waarderen. Vooral nadat we onverwachts een uur doorbrachten in het Museum annex winkel, gelegen naast de Trading Post van Cameron aan de oostelijke ingang van de Grand Canyon.
Dat extra uur werd veroorzaakt door de verwarrende ervaring van het reizen in verschillende tijdzones en ook nog eens in gebieden waar light-saving – onze zomer-wintertijden –  wel en niet wordt toegepast. (zie de tijdzones op het ingevoegde kaartje). We wilden de op die plek gemaakte afspraak met vrienden niet mislopen en spendeerden geheel onverwacht een uur in het Museum waarvan de eigenaar geen enkele behoefte voelde om ons iets aan te smeren. In dat uur kregen we van hem wel een fantastische lezing over alle soorten turquoise die er bestaan en de mijnen waar ze worden gedolven.  

Een van de plaatsen waar veel turquoise van een hoge kwaliteit wordt gevonden, is het Zuidwesten van de Verenigde Staten, vooral in Arizona, Nevada en New Mexico. De verschillende soorten en kleuren van turquoise leren we in der loop der jaren herkennen en waarderen. Uit de mijn van Cerrillos, een klein stadje ten zuiden van Santa Fe, komt de groen-blauwe variatie die mijn voorkeur heeft: de Cerrillos-Turquoise.

Traditioneel neemt de steen een belangrijke plaats in bij de Indianen en het is de steen die de zilversmeden het meeste verwerken in sierraden. De Navajo geloven dat turquoise een stuk hemel is dat naar beneden is gevallen en symboliseert ook de helende krachten van de medicijnman. De Apache denken dat de turquoise de geesten van de zee en de hemel verenigt om krijgers en jagers te helpen om (hun wapens) beter te leren richten. Een legende van de Hopi stelt dat toen de stam uit de onderwereld kwam, zij bedreigd werd door een overstroming. De leiders offerden turquoise poeder en schelpen aan de waterslang waarna het water zich terugtrok. De Zuni geloven dat turquoise hen beschermt tegen demonen, terwijl bij de Azteken turquoise alleen voor goden bestemd was en niet door gewone stervelingen gedragen mocht worden.

Schoonheid is niet de enige aantrekkingskracht van de steen, er zou ook iets magisch aan zijn. De steen schijnt zich aan de gezondheidstoestand van de drager aan te passen door van kleur te veranderen. Iets om over na te denken … 

Tijdens onze eerste reis kocht Thei een zilveren ring met een Cerrillos turquoise voor me.  Toen ik – na mijn hersenbloeding in 2003 – de ring voor het eerst weer aan mijn vinger schoof zag ik dat de turquoise in tweeën was gebroken. Ondanks die breuk draag ik de ring nog steeds zielsgraag. 

Sculpture : Jill Shwaiko

Licht

De kennismaking met Amerika in 1989 was heel speciaal. Mijn op boeken en films zoals ’Easy Rider’ gestoelde ideeën over de USA kon ik gelukkig na de eerste dag al gelijk bijstellen. Tot dat moment dacht ik dat Amerika werd bevolkt door een bevolking van zowel hard werkende mensen als misdadige sujetten. Een land van taaie mannen met geweren. Een land waar meer gezopen dan gedronken werd. Waar drugsgebruik een heel grote rol speelde en waar oppervlakkigheid in het DNA van de bevolking zat ingebakken. 

De beangstigende ervaring die we na aankomst op het vliegveld van Albuquerque hadden, leken dit denkbeeld aanvankelijk te bevestigen, maar daarna leerden we Amerika en Amerikanen kennen waaraan we ons hart verloren. We maakten tijdens alle reizen kennis met mensen die allesbehalve oppervlakkig waren. Integendeel. De Southwest en zijn bewoners ontving ons met open armen en een warm hart. 

Het licht in New Mexico en vooral in Santa Fe heeft sinds de allereerste keer een heel speciale invloed op me gehad.

Het weinig geaccidenteerde Nederland, dat voor een groot gedeelte onder de zeespiegel ligt, telt veel grijze, natte en koude dagen. De hoge luchtvochtigheid en de luchtvervuiling vertroebelen de heldere hemel waardoor de energie in het land vaak zwaar aanvoelt. Thei en ik wonen op een hoogte van bijna 140 meter boven NAP in het heuvelachtige zuid-oosten van het land, waar soms, of vaker dan soms, de weersomstandigheden iets aangenamer zijn.

New Mexico is gezegend met schitterend licht, dat vooral te danken is aan de ligging op een hoogte van 2000 meter en het droge klimaat met een luchtvochtigheid die vaak niet hoger is dan 20%. Vooral in het voorjaar lijkt het licht met alles te spelen waar het op valt. Ik kan het niet beter verwoorden dan dat het lijkt alsof het licht ’lichter en transparanter’ is dan elders. 

Tijdens ons eerste verblijf in Santa Fe vroeg ik aan een van de bewoners wat de naam was van een boom met zilverachtige, twinkelende, rusteloze kleine blaadjes. Een boom wiens conversatie nooit scheen te stoppen … met wie of wat dan ook. De man lachte omdat hij gelijk wist dat ik de Cottonwood Tree bedoelde. Het is een populieren-soort die ik in Nederland nooit heb gezien. Extreme weersomstandigheden in de deserts van het Zuidwesten spelen ongetwijfeld een cruciale rol in de leefomstandigheden van de bomen. De Hollandse soort komt, vanwege de eerder genoemde hoge luchtvochtigheid en grijze luchten, misschien nooit aan die zilverige twinkelende fase toe.

Niet alleen in Santa Fe, maar overal waar we gedurende onze vakantie in het vroege voorjaar komen zien we de bomen met de takken vol jeugdige zilverachtige blaadjes staan terwijl zonlicht de lichtshow verzorgt. In 2005 waren we in november in Santa Fe en het licht was compleet anders in de periode waarin de herfst  je eerst van een briljante Indian Summer laat genieten en vervolgens zich haast om de winterjas aan te trekken. Fascinerend om te zien hoe, onder invloed van het blekere licht, de vergeelde en uitgedroogde blaadjes van de Cottonwoods zich losmaken van de takken en zich voegen bij reeds gevallen ’familieleden’ om al ritselend over wegen, trottoirs en naakte aarde, op zoek te gaan naar een winterse ligplek.

 

In elk schilderij dat uit mijn handen komt zit licht, zelfs als ik de zwartste zwarte verf heb gebruikt. Licht is verweven met elk woord dat ik schrijf. Als ik mijn licht niet heb laten schijnen over de dingen die ik doe, dan mis ik een bepaalde sprankeling. Licht is belangrijk voor alles. En wat is licht anders dan … Spirit.

Het licht in New Mexico raakt me nog steeds. Ik leerde vanaf de allereerste reis dat ik licht, misschien meer dan iets anders in het leven, nodig heb. Ik verloor mijn hart aan dit schitterende land met dat schitterende licht – the spirit – en ik voel nog steeds geen enkele behoefte om dit gedeelte van mijn hart mee terug te nemen naar Nederland. Integendeel, het is een geweldig excuus om New Mexico zo vaak mogelijk te bezoeken.

Gecontroleerde chaos

Mijn werken hebben met materie, met aarde te maken. Met acrylverf en diverse andere aardse materialen komen schilderijen tot stand die als lyrisch abstracte materie-schilderijen worden betiteld. Mijn manier van schilderen brengt met zich mee dat ik grotendeels op doeken werk die in horizontale positie liggen en dat mijn schildersezel in eerste instantie vanaf een paar meter afstand werkeloos moet toekijken. Zou ik op een verticaal staand doek schilderen dan zouden de zware lagen verf en andere materie in no time naar beneden zakken. Het is niet of nauwelijks mogelijk om tussendoor van enige afstand te kijken naar wat er onder mijn handen aan het ontstaan is. Gebogen over een maagdelijk wit doek geef ik gewoon gehoor aan de aanwijzingen die mijn inspiratie me aanreikt.

Wanneer het schilderij droog genoeg is om (even) rechtop te zetten breekt vaak een moment aan waarop de ‘controlefreak’ in mij er genoeg van heeft om de uitgezette koers te blijven volgen. Ze wil buiten de lijntjes kleuren. De fase waarin ik tegemoet kom aan mijn behoefte om een minder voorspelbaar pad op te gaan en de vrije teugel te geven aan dat wat er in mijn geest aan het rijpen is, noem ik ‘gecontroleerde chaos’. Ik creëer mijn eigen verrassingen.

Turning Turquoise

Tijdens een van de exposities vroegen bezoekers me naar de inspiratiebron van het tweeluik ‘Turning Turquoise’. Mijn antwoord zorgde voor nogal wat verwarring omdat het onderwerp dat ik geschilderd had niet overeenkwam met wat zij in het schilderij zagen. Ik vertelde hen dat de Opuntia, een schijfcactus-soort, inspiratiebron is geweest voor zowel ‘Turning Turquoise’ als andere werken uit deze serie. In het droge zuidwesten van de USA gedijen cactussen in allerlei vormen, maten en vooral in niet eerder waargenomen kleuren. Soort, leeftijd en conditie bepalen in grote mate hoe kleurig de ‘jas’ van de cactus is. Maar net zo belangrijk zijn zowel seizoensinvloeden als de stand van de zon.

Vooral bij zonsondergang tovert het licht fascinerende kleuren op deze stekelige woestijnbewoners die hun alledaagse groen transformeert naar bruin, geel, blauw, paars, turquoise en suikerspin-roze. Terwijl de bijna absurde kleuren het eerst om aandacht vragen, maken ook frisgroene jongelingen en exemplaren die eruit zien als eeltige voetzolen, grote indruk.

Zoals altijd ben ik erg nieuwsgierig naar de meningen van kijkers en ook tijdens deze expositie waren de verschillen in waarneming weer hoogst interessant. Geen enkele bezoeker herkende cactussen die met hun beschermende stekels mens en dier op respectabele afstand houden. Wel zagen ze vlinders en zoenende vissen. Vissen lijken toegankelijker omdat ze ogenschijnlijke een gladde zachte huid hebben. Vlinders zien er teer en kwetsbaar uit vanwege hun delicaat dunne vleugels. Blijkbaar zijn mensen heel goed in staat om de zachte binnenkant van iets of iemand te herkennen, ook al is de camouflage nog zo goed en lijkt de buitenkant nog zo stekelig en afwerend.

New Horizons – Nieuwe wegen

De inspiratie voor dit schilderij was een droom die aanvoelde alsof ik in een situatie terecht was gekomen waarin de tijd stil stond. Waarin de wereld stil stond. Ik hing bewegingsloos ergens boven een gebied waarin ik figuren en patronen zag. Dikkere structuren, driehoeken en dunne punten, brede en lange dunne lijnen die zich op verschillende plekken kruisten. Ik hing stil en kon, zonder mijn ogen ook maar een fractie te bewegen, het gehele gebied overzien. De kleuren turquoise, oker, wit en zwart die ik waarnam leken vanuit een diepere laag te komen. Niets bewoog, het gebied verschoof niet en ik hing daar met het gevoel dat het beeld niet zou veranderen voordat ik begreep waar ik naar keek.

New Horizons schilderde ik in 2008 en nog steeds kan ik mijn vinger niet leggen op datgene wat het schilderij me wil vertellen. Als ik naar de lijnen en structuren kijk lijkt het een topografische kaart van het noordoostelijk deel van Arizona te zijn, waarin ik heel duidelijk een grote pijl van het zuidoosten naar het noordwesten zie afbuigen. Maar het kan ook een detailopname zijn van het noordwesten van New Mexico, van waaruit twee grote zwarte ogen me lijken aan te kijken. 

Wat betekenen de zwarte driehoekige ogen in die brede donkere band? Is dat een rivier die ik vanaf grote hoogte zie? Wat betekenen al die driehoeken? Zijn het afbakeningen in een landschap? Waarom kan ik dit beeld niet verklaren terwijl het me toch zo vertrouwd is? Het beeld wacht … en wacht … en wacht … totdat ik zie wat ik moet zien. 

Wanneer ik een werk signeer dan betekent dit dat het schilderij klaar is. Dat ik heb begrepen wat het gecreëerde werk we wil vertellen en waaróm het uit mijn handen is gekomen. Daarna pas komt het moment waarop ik er rustig afscheid van kan nemen en het schilderij voor verkoop kan aanbieden. 

Bij New Horizons ligt dat anders. Een ‘topografische pauze tussen droom en werkelijkheid’. Dit lijkt mij de meest treffende omschrijving voor dit schilderij.

Off the beaten track  

Voor dit schilderij heb ik, net als voor New Horizons, geen eenduidige verklaring. De turquoise balk vloeide in heel korte tijd als vanzelf uit mijn handen en daarna stond het grote, verder maagdelijk witte doek, maandenlang onbewerkt in het atelier. 

Er kwam pas weer schot in de zaak toen ik in de herfst een emmer as uit de open haard van vrienden kreeg en toen tijdens het snoeien in de tuin de bast van een plant interessante mogelijkheden bood. Beide ingrediënten verwerkte ik in het schilderij, bepaalde vervolgens de indelingen, mengde de verf en bracht zoveel verdunde lagen aan totdat ik tevreden was over de uiteindelijke kleur. In de donkere vlakken die bij toeval ontstonden zag ik een mannelijke en een vrouwelijke figuur. De turquoise schuine UFO-achtige vorm lijkt de beide figuren een duwtje in de rug te geven om de brede turquoise balk tegemoet te gaan. En aangezien ik graag mijn eigen schilderijen begrijp interpreteerde ik dit werk als het leven van Thei en mij.  Het grootste deel van ons in stukken opgedeelde leven ligt achter ons. Geholpen door een onbekende energiebron worden we als het ware geholpen om door een periode van veranderingen te gaan die ons naar het volgende deel van ons leven brengt. ‘Off the beaten track’ ligt mij na aan het hart.

The Spirit of the Southwest

Desert Dreams had ook de titel kunnen worden voor Omwegen-23. ‘Desert Dreams’ raakt immers de essentie van mijn verbondenheid met de woestijnen en wildernissen van het zuidwesten van de Verenigde Staten.
Ik ben een Desert Dreamer. Niet alleen in de uitgestrekte, extreem droge, hete en fascinerende Staten Arizona, New Mexico, Utah, Nevada, Colorado en Texas worden mijn zintuigen tot het maximale uitgerekt. Ademloos neem ik ook alle indrukken in iets koelere Staten in me op, terwijl mijn voeten onvermoeibaar vele mijlen afleggen. Op een hoogte van gemiddeld 2000 meter is de hemel heel vaak intens blauw en de zon brandt fel in de ijle lucht. De luchtvochtigheid is zo laag dat mijn vaak kreunende Nederlandse spieren en gewrichten opnieuw tot leven komen. Lopen op hete rode aarde, sprongsgewijs vooruitkomen op uitgedoofde vulkanen, klimmen in de bergen. Lopen wordt dansen en mijn leeftijd lijkt (in elk geval tijdelijk) volkomen buitenspel te staan. Dit is het land waar ik mij thuis voel. Hier zingt mijn hart dat gevoed wordt door mijn grootste inspiratiebron:
‘the Spirit of the Southwest’.

OMWEGEN-24 verschijnt op 15 januari 2022

LINK naar fotoboek : NEW HORIZONS >>